Kacwin, z języka niemieckiego katzwinkel, czyli koci zakątek, położony jest na Spiszu – dawnej historycznej krainie, która do 1920 roku stanowiła część Królestwa Węgierskiego. Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1320 roku, dowiadujemy się o niej z dokumentu sprzedaży dokonanej przez Kokosza Berzewiczego. Wieś lokowana na prawie niemieckim przez następne stulecia (z krótkimi odstępstwami) należała

Wincenty Witos (1874–1945), urodzony w Wierzchosławicach pod Tarnowem, równolegle z rozwojem swej kariery politycznej układał swoje sprawy osobiste w rodzinnej wsi. W 1899 roku ożenił się z Katarzyną Tracz, która w posagu wniosła kilka morgów ziemi. To właśnie na niej w 1913 roku, niecały kilometr od rodzinnej chałupy, wybudował własną zagrodę. Nowa zabudowa nie tylko znacząco

Pierwsze siostry ze zgromadzenia Najświętszego Serca Jezusa Sacré Cœur przybyły do Zbylitowskiej Góry z Lyonu z inicjatywy bpa Leona Wałęgi. W 1900 roku zakupiono teren pod budowę klasztoru przy Trakcie Cesarskim od właściciela wsi Stanisława Żaby. Zabudowania klasztorne wzniesiono w latach 1901–1912 według projektu tarnowskiego architekta Janusza Rypuszyńskiego. Składały się z trzech części: budynku frontowego

W pobliżu kościoła pw. Podwyższenia Krzyża Świętego w Zbylitowskiej Górze stoi klasycystyczny dwór Żabów. Obecne założenie dworskie powstało w pierwszej połowie XIX wieku dla Celiny ze Stadnickich Moszczeńskiej oraz jej męża Franciszka Moszczeńskiego. Wcześniejszy dwór spłonął w wyniku pożaru i brak jakichkolwiek informacji o jego wyglądzie. W 1863 roku, po śmierci Franciszka, majątek w Zbylitowskiej

Zbylitowska Góra pod Tarnowem w przeszłości należała do rodu Zbylitowskich, Kotowskich, Krzeszów, Dembińskich, Moszczeńskich i Żabów. Pierwsza informacja o parafii pochodzi z 1326 roku. Obecny kościół stoi na fundamentach świątyni wzniesionej około 1464 roku. Jego fundatorem był ówczesny właściciel wsi Mikołaj Zbylitowski. Brak najstarszej kroniki parafialnej (obecna pochodzi z końca XIX wieku) i materiału ikonograficznego

Najstarsza wzmianka o Racławicach koło Olkusza pochodzi z 1325 roku. Od średniowiecza do rozbiorów wieś należała do województwa krakowskiego. Od 1795 roku Racławice przez kilka lat leżały w obrębie Galicji Zachodniej, po 1815 roku weszły w skład tzw. Kongresówki. Tuż obok wsi przebiegała granica z zaborem austriackim, a w pobliskich Paczółtowicach znajdował się austro-węgierski punkt

W przysiółku Dwudniaki, na obrzeżach wsi Wierzchosławice, w krytym strzechą domu w 1874 roku urodził się Wincenty Witos – charyzmatyczny przywódca ruchu ludowego i trzykrotny premier II RP. Jego rodzina była jedną z najuboższych we wsi, posiadała zaledwie dwa morgi lichego gruntu położonego pod lasem i część domu składającego się ze stajenki przerobionej na mieszkanie i

W dawnych czasach ludność zamieszkująca dolinę Dunajca trudniła się głównie uprawą roli i rybołówstwem. Życie ludzi w ścisły sposób związane więc było z życiodajną wodą. Swój początek i kres wodom Dunajca zawdzięcza również założenie dworskie w Zbyszycach. Zbyszyce to niewielka miejscowość położona na prawym brzegu Jeziora Rożnowskiego. Jej pierwszymi właścicielami odnotowanymi w źródłach byli Kępińscy

Pierwsze historyczne wzmianki o Kwiatonowicach pojawiają się w XIV wieku. Wiemy, że przez kilka stuleci wieś była w posiadaniu klasztoru Benedyktynów w Tyńcu. Jednak pod koniec XVIII wieku, na skutek polityki prowadzonej przez władze austriackie, opactwo utraciło część swych dóbr. Kwiatonowice kupił wówczas Antoni Neymanowski. Nie wiemy, kiedy dokładnie zbudowano kwiatonowicki dwór, ale z pewnością

Krużlowa to niewielka wieś położona w pobliżu Grybowa, u stóp malowniczej góry Rosochatki. Kojarzona jest przede wszystkim z gotycką rzeźbą Madonny z Dzieciątkiem, którą obecnie możemy podziwiać w Pałacu Biskupa Erazma Ciołka – oddziale Muzeum Narodowego w Krakowie. Skąd wzięła sie nazwa miejscowości? Dziewiętnastowieczny słownik języka polskiego autorstwa Samuela B. Lindego tłumaczy hasło krużlik, krużek

Najstarsze wzmianki źródłowe dotyczące wsi Dalewice (Dalowice), znajdującej się obecnie w powiecie proszowickim, sięgają końca XIII wieku. Wieś stanowiła początkowo własność rycerską i należała do powstałej w drugiej połowie XIII wieku parafii św. Jakuba Większego w Niegardowie. W 1414 roku Gniewosz herbu Strzegomia, właściciel wsi, sprzedał część Dalewic Władysławowi Jagielle za 1200 grzywien wraz z

W Łosiu mówi się, że „jak Łosie Łosiem, zawsze tu ludzie handlowali”. Do połowy XIX w. głównie mazią drzewną i dziegciem, które pozyskiwali, wypalając drewno. Później produktami pochodzenia naftowego: mazią, smarami technicznymi, olejem i naftą. Maź, zarówno ta uzyskiwana z drewna, jak i ta z ropy, służyła przede wszystkim do smarowania osi wozów. Naoliwiano nimi

Nieopodal klasztoru we wsi Staniątki pod Niepołomicami w 1855 r. została wzniesiona zagroda okołowa – zabudowania mieszkalne i gospodarcze zamknięto w czworoboku, tworząc tym samym wewnętrzny dziedziniec – miejsce prac gospodarczych. W latach 70. XX w. zagroda została zakupiona przez muzeum od jej ówczesnego właściciela, Karola Szewczyka, a następnie zrekonstruowana w skansenie z zachowaniem oryginalnej

Najstarsze wzmianki o Powroźniku pochodzą z XIV w. Nazwa wsi odnosi się prawdopodobnie do zajęcia, którym mogli zajmować się jej mieszkańcy – uprawy konopi potrzebnej do wyrobu powrozów.

Nowa Biała to jedyna wieś spiska położona na zachodnim brzegu rzeki Białki. Miejscowość powstała prawdopodobnie w XIV w., w wyniku akcji kolonizacyjnej węgierskiego rodu Berzewiczych, władającego wówczas tymi ziemiami.

Ptaszkowa to miejscowość malowniczo położona na Sądecczyźnie, u podnóży Beskidu Niskiego. Od pobliskiego Grybowa dzieli ją zaledwie kilka kilometrów. Początki wsi datowane są na XIV w.

Zespół pałacowo-parkowy im. Erazma Jerzmanowskiego jest położony w południowo-wschodniej części Krakowa, na terenie dawnej wsi Prokocim. Powstała ona prawdopodobnie pod koniec XIII lub na początku XIV stulecia.

Pławowice leżą niedaleko Nowego Brzeska, kilka kilometrów na północ od drogi wiodącej z Krakowa do Sandomierza. Pierwszą wzmiankę o tej miejscowości znajdujemy w źródłach z połowy XIII w., choć z pewnością istniała ona dużo wcześniej.

Dzielnica Nowa Huta, kojarząca się przede wszystkim z socjalistycznym miastem i ogromnym kombinatem, powstała na terenach, gdzie przez wieki istniały wioski, kościoły, pałace i dwory. Jedną z takich wsi są Kościelniki, przyłączone do miasta w 1973 r. jako osiedle Nowej Huty.

Korzkiew jest położona w niewielkiej odległości na północ od Krakowa. Na wzgórzu w zakolu rzeczki Korzkiewki wznosi się zamek otoczony XIX-wiecznym zespołem parkowym.

Imbramowice, miejscowość położona ok. dwadzieścia kilometrów na północ od Krakowa, kojarzą się przede wszystkim z klasztorem Norbertanek. Jednak oprócz kompleksu norbertańskiego znajduje się tutaj również interesujący kościół parafialny, noszący wezwanie św. Benedykta.

Na pograniczu ziemi krakowskiej i Śląska, po prawej stronie Wisły, znajduje się wieś Spytkowice. Wymieniona w dokumentach w 1228 r., należała od 1315 r. do księstwa oświęcimskiego, a od 1445 r. do księstwa zatorskiego.

Zator, położony nad Skawą w Kotlinie Oświęcimskiej, istniał jako wieś już w XII w. Prawa miejskie nadał mu w 1292 r. książę cieszyński Mieszko.

Położona przy drodze z Nowego Sącza do Krynicy Nawojowa to miejscowość o bardzo długiej, bo sięgającej XV w. historii. W XVI stuleciu należała do Piotra Nawojowskiego, który ok. 1580-1590 wzniósł tutaj murowany dwór.

W płaskim krajobrazie, w widłach Wisły i Dunajca, otoczony drzewami stoi skromny dwór o charakterystycznej, tradycyjnej formie siedziby szlacheckiej. Ma drewniane, bielone ściany i wysoki dach kryty gontem.

Wieś Krzesławice, obecnie część Krakowa, wzmiankowana była po raz pierwszy w XIII w. W ciągu wieków swego istnienia należała m.in. do konwentu bożogrobców z Miechowa, a także do Akademii Krakowskiej.

Wieś Tomaszowice, położona na północny zachód od Krakowa, niedaleko trasy prowadzącej do Olkusza, wspominana była już w średniowiecznych dokumentach. W 1581 r. należała do Krzysztofa Gosławskiego, a w XVIII w. do Dębińskich.

Pomimo swego położenia na granicy ziem historycznie przynależnych do Krakowa i do Śląska Paszkówka zawsze była związana z królewskim miastem. Ta znana już od czasów średniowiecznych wieś należała w 2. poł. XIII w. do Radwanitów, będących w służbie rycerskiej u Bolesława Wstydliwego.

Wieś Modlnica położona jest w niewielkiej odległości od Krakowa, przy trasie wiodącej do Olkusza. Wzmianki z XIII w. podają, iż była ona własnością prywatną.

Najstarsza wzmianka o wsi Laskowa pochodzi z 1402 r. Od średniowiecza aż do 2. poł. XVII w. była ona własnością rodziny Laskowskich.

Odległy o kilka kilometrów i położony na południe od Oświęcimia Osiek wzmiankowany był już w 1278 r. Wieś tę, znajdującą się na terenie księstwa oświęcimskiego, kupił w 1457 r. król Kazimierz Jagiellończyk z przeznaczeniem na zastawy pożyczkowe.

Leżące w połowie drogi między Wieliczką a Bochnią Grodkowice wzmiankowane były już pod koniec XIV w. Od XV stulecia należały one rodu Zadorów-Lanckorońskich z Brzezia; w 1. poł. XVI w. wieś została na pewien czas wydzierżawiona królowej Bonie Sforzy.

Gołkowice to wieś nieopodal Starego Sącza. Gospodarstwa ciągną się po obu stronach drogi, domy zwrócone są do ulicy ścianami szczytowymi i połączone murem, w którym mieszczą się sklepione łukiem bramy wjazdowe i bramki dla pieszych.

Łemkowszczyzna to obszar obejmujący po polskiej stronie tereny Beskidu Sądeckiego, Niskiego oraz zachodni skrawek Bieszczadów. O pochodzenie etniczne Łemków toczone są spory: uważa się ich za potomków osadników wołoskich z XIV-XVI w. lub za pierwszych osadników ruskich w Karpatach.

Pałac w Balicach, jednej z najstarszych podkrakowskich wsi, znajduje się w otoczeniu kilkuhektarowego, pięknego parku, w którym rośnie wiele gatunków rzadko występujących krzewów i drzew.

Wieś Frydman na Spiskim Zamagórzu sięga swymi początkami zapewne jeszcze XIII w. Lokowana ponownie w 1308 r. przez Fryderyka z Huncowiec, w dokumentach z 1320 r. występuje jako „Fridmanvagasa”, czyli „poręba Frydmana”.

Nieodległa od Krakowa wieś Łapczyca, położona nad Rabą, wspominana jest w dokumentach na początku XII w. jako uposażenie klasztoru w Tyńcu. Parafia w Łapczycy istniała na pewno już w latach 1325-1327, kiedy to znalazła się w wykazach świętopietrza.

Łopuszna, znana przede wszystkim z pięknego, drewnianego kościółka, leży nad Dunajcem, w niewielkiej odległości od Nowego Targu. Źródła historyczne podają, iż w 1575 r. wieś otrzymał od króla Stefana Batorego Walerian Poradowski za odwagę wykazaną na polu bitwy.

Wieś Gorzeń Górny leży na przedgórzu Beskidu Małego, kilka kilometrów na południe od Wadowic. Założona na prawie niemieckim po 1333 r., należała w 2. poł. XV w. do rodu Gorzeńskich. Później wieś kilkakrotnie dzielono i zmieniała ona właścicieli.

Wzdłuż doliny rzeki Ropy malowniczo rozciągają się zabudowania wsi Szymbark. W XIV w. była ona tak znaczną i ludną osadą, że otrzymała prawa miejskie.

Zamek w Dębnie niedaleko Brzeska jest jednym z nielicznych zabytków świeckiej architektury polskiej późnego średniowiecza, który zachował pierwotny, prawie nie zmieniony wygląd.

Wieś Wysoka położona jest, jak sama nazwa wskazuje, wysoko: 580 metrów n.p.m., ok. cztery kilometry na południe od Jordanowa, a otaczają ją wzgórza Beskidu Żywieckiego. Źródła pisane wspominają o niej w 1581 r.

Górna Orawa była zasiedlana w 2. poł. XVI i na początku XVII w., kiedy znajdowała się w granicach państwa węgierskiego. W 1585 r. nastąpiła lokacja wsi Orawka na prawie wołoskim. Początki tutejszej parafii wiążą się z osobą ks. Jana Szczechowicza.

Niewielka wioska Kwiatoń, której pierwotna nazwa brzmiała Kwiatków, jest położona przy głównej drodze pomiędzy Uściem Gorlickim a Wysową, w dolinie rzeki Zdyni. Wieś powstała w XIV w.

Znajdujący się na terenie dawnej wsi Bronowice Małe (obecnie w granicach Krakowa) dom – zwany dzisiaj „Rydlówką” – zbudował w latach 1894-1895 dla swojej rodziny malarz Włodzimierz Tetmajer.

Bronowice Małe, obecnie dzielnica Krakowa leżąca w północno-zachodniej części miasta, to dawna podkrakowska wieś. Założona w XIII w., należała do uposażenia kościoła Mariackiego. W 1863 r. wybudowano tu dla franciszkanów dworek otoczony sadem.

Skansen w Wygiełzowie prezentuje kulturę ludową z terenów położonych na zachód od Krakowa, aż po historyczną granicę ze Śląskiem na rzece Przemszy. Na powierzchni ok. czterech hektarów rozmieszczono ponad dwadzieścia obiektów budownictwa drewnianego oraz towarzyszącej im małej architektury.

W Beskidzie Niskim, u podnóża Góry Maślanej położona jest niewielka wieś Szalowa. Lokowano ją prawdopodobnie w XIII w. na prawie niemieckim. W XV i XVI w. należała do rodziny Szalowskich herbu Strzemię, którzy byli arianami i przy swym dworze w Szalowej przypuszczalnie wznieśli zbór.

Owczary to wieś łemkowska położona w dolinie potoku Siary, wśród pagórków Magury Małastowskiej. Lokowana była na prawie niemieckim w 1323 r. pod nazwą Rychwałd. Cerkiew znajdowała się we wsi już w 1420 r.

Na wysokim, lesistym wzgórzu nad Wisłą, na północ od wsi Babice znajdują się ruiny zamku zwanego Lipowcem. Najstarsze fragmenty wieży datowane są na koniec XIII lub początek XIV w. Istnienie zamku potwierdzają dokumenty z 1303 i 1308 r. dotyczące biskupa krakowskiego Jana Muskaty.

Na północ od Krakowa, w dolinie rzeki Dłubni znajduje się wieś Imbramowice. Imbramowicki klasztor Norbertanek jest jednym z dwóch istniejących obecnie w Polsce.

Igołomia jest położna na lewym brzegu Wisły, na terenie, który obfituje w ślady osadnictwa starożytnego i wczesnośredniowiecznego. Źródła pisane wymieniają wieś w 1229 r., kiedy to dzieliła się na tzw. Igołomię Mniejszą, należącą do kolegiaty św. Floriana i Igołomię Większą, będącą uposażeniem klasztoru tynieckiego.

Tarnów przez stulecia był miastem prywatnym, jednak w 1787 r. książę Eustachy Sanguszko zrzekł się władzy nad miastem. Wówczas władze zaborcze uczyniły Tarnów ośrodkiem administracji.

Sucha Beskidzka jest położona w dolinie Skawy, pomiędzy grzbietami Beskidu Makowskiego, Małego i Żywieckiego. Lokowana na prawie niemieckim w 1405 r., otrzymała prawa miejskie w 1896 r.

Położona w Beskidzie Niskim, u podnóża Magury Małastowskiej wieś Sękowa została lokowana przez króla Kazimierza Wielkiego w 1346 r., który uposażył również tutejszą parafię. Zachowany do dzisiaj, drewniany kościół zbudowano ok. 1520 r.

Krzeszowice sięgają swoją historią 1286 r., kiedy to Fryczko, wójt z Bytomia, lokował na prawie niemieckim wieś o tej nazwie. Należała ona do biskupów krakowskich, a w 1620 r. kupił ją Jan Tęczyński.

Od ponad ośmiu wieków w zakolu Wisły nieopodal Nowego Brzeska, wznosi się opactwo Norbertanów. Zakonników sprowadzili z czeskiej miejscowości Strahov, za zgodą księcia Bolesława Kędzierzawego, dwaj rycerze: Szczeżysław i Wrocisław.