Kacwin, z języka niemieckiego katzwinkel, czyli koci zakątek, położony jest na Spiszu – dawnej historycznej krainie, która do 1920 roku stanowiła część Królestwa Węgierskiego. Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1320 roku, dowiadujemy się o niej z dokumentu sprzedaży dokonanej przez Kokosza Berzewiczego. Wieś lokowana na prawie niemieckim przez następne stulecia (z krótkimi odstępstwami) należała do kolejnych właścicieli klucza dunajeckiego z siedzibą na zamku w pobliskiej Niedzicy.

Wieś Kacwin na Spiszu, fot. K. Schubert, MIK 2018

Kacwin to jedna z najstarszych wsi na Spiszu, a jej układ przestrzenny jest typowy dla tego terenu. Pomimo postępującej przebudowy w wielu miejscach przetrwała tu tradycyjna struktura zagród, z domami mieszkalnymi ustawionymi szczytowo względem głównej drogi i budynkami gospodarczymi na jej obrzeżu. Zachował się również charakterystyczny pas stodół z „ulicą stodolną” na krańcu działki, otaczający zespół zabudowy mieszkalnej. Czasami do zagrody przynależą też wolnostojące spichlerze, chlewiki czy piwniczki.

Jeszcze kilkadziesiąt lat temu elementem charakterystycznym dla kacwińskiego krajobrazu były drewniane spichlerze, tzw. sypańce. Budowane były najczęściej po przeciwnej stronie drogi w stosunku do położenia domu. Opis konstrukcji tego rodzaju spichlerza przedstawił w 1938 roku znany etnograf Roman Reinfuss, zwracając już wtedy uwagę na ich wyjątkowość. Sypaniec zbudowany jest bądź wprost na zmieni na podmurówce z płaskich kamieni piaskowca spojonych gliną. Zrąb budynku wykonany jest ze sporych okrąglaków wiązanych na węgieł.(…) Od zewnątrz zarówno w ściany jak i w strop budynku powbijane jest mnóstwo drewnianych kołków wystających przeciętnie na 10‒15 cm, na której trzyma się warstwa grubo ubitej gliny.(…) Daszek jest zupełnie luźno położony na stropie budynku tak, że zarówno silny wiatr, jak i człowiek może go dość łatwo ze sypańca zrzucić. Wszystko to sprawiało, że zawartość spichlerza (najczęściej zboże) była doskonale chroniona w przypadku pożaru. Do dziś w Kacwinie zachował się w zasadzie tylko jeden – zabytkowy już – sypaniec w reprezentatywnym stanie.

W centralnym miejscu wsi, na rozciągniętym wzdłuż potoku placu, tzw. nawsiu, stoi kościół pw. Wszystkich Świętych. Ustalenie dokładnej daty budowy świątyni nie jest możliwe. Według niektórych badaczy kościół został ufundowany przez Kokosza Berzewiczego przed 1326 rokiem, inni natomiast twierdzą, że świątynia pochodzi z początku XV wieku. Z późniejszych dokumentów wiemy natomiast, że w 1431 roku kościół opanowali Husyci. W tym czasie taboryci (odłam husytyzmu) najechali i pustoszyli Spisz, obozując w pobliżu zamku w Niedzicy. Około 1600 roku w kacwińskiej świątyni, nad którą patronat sprawowali kolejni właściciele zamku w Niedzicy, wprowadzono obrządek luterański (za sprawą rodziny Horwathów z Palocsy). Taki stan rzeczy utrzymywał się tu do 1632 roku. Przez kolejne stulecia, aż do 1921 roku jurysdykcję kościelną nad parafią w Kacwinie sprawowała prepozytura spiska. Kiedy sytuacja terytorialna uległa zmianie i w wyniku decyzji Rady Ambasadorów podjętej 28 lipca 1920 roku na nowo wytyczono granice, przyłączając do Polski 14 spiskich wsi, parafia w Kacwinie znalazła się pod opieką ordynariusza krakowskiego. W skład archidiecezji krakowskiej weszła w 1926 roku i należy do niej (z przerwą podczas II wojny światowej) do dziś.

Na obecny wygląd budowli wpłynęły liczne pożary, a także prace remontowe zlecane przez kolejnych proboszczy. W 1677 roku świątynia uległa pożarowi. Wówczas spłonęła też plebania, a wraz nią dokumentacja parafii. W latach 1678‒1679 odbudowano strop i dach kościoła, a w 1712 w miejsce drewnianej zakrystii kościół zyskał murowaną, dobudowano także kaplicę św. Anny oraz kruchtę. Po kolejnym pożarze z 1757 roku odbudowano wieżę, która otrzymała wówczas nowy hełm i latarnię. W 1814 roku kościół otoczono kamiennym murem, w obrębie którego do dziś zachowało się kilka nagrobków z przykościelnego cmentarza.

We wnętrzu kościoła pw. Wszystkich Świętych możemy zobaczyć zabytkowe wyposażenie, w tym drewniany barokowy ołtarz główny z centralnie umieszczonym obrazem z przedstawieniem świętych adorujących Trójcę Świętą. Dwa pozostałe rokokowe ołtarze boczne dedykowane są Matce Bożej Bolesnej (po prawej) oraz Matce Bożej w otoczeniu św. Alojzego Gonzagi (po lewej). W prezbiterium zachowały się pozostałości pierwotnej polichromii, natomiast sklepienie kościoła pokryte jest malowidłami wykonanymi w 1944 roku przez Mikołaja Stelmacha z Rużomberku.

Wśród zachowanych zabudowań użyteczności publicznej i parafialnej Kacwina uwagę zwraca budynek starej szkoły (obecnie świetlica), dawna organistówka z łamanym dachem polskim (obecnie dom przedpogrzebowy), plebania wraz z zabudowaniami gospodarczymi oraz siedem kapliczek zlokalizowanych w różnych częściach wsi. Trzy najstarsze kapliczki pochodzą z drugiej połowy XVIII wieku – kaplica pw. Matki Boskiej Śnieżnej położona przy starej drodze na Łapsze Niżne, kaplica pw. Trójcy Świętej przy drodze wjazdowej od strony Niedzicy oraz kaplica cmentarna pw. św. Katarzyny. Pozostałe, młodsze kapliczki dedykowane są św. Wojciechowi, Matce Boskiej z Lourdes – obie posadowione na końcu wsi w kierunku słowackiej wsi Frankowa oraz kapliczka Chrystusa Króla przy placu obok kościoła i najnowsza, poświęcona bł. ks. Józefowi Stankowi, która znajduje się tuż przy plebani.