Odporyszów położony jest na niewielkiej wyżynie, kilkadziesiąt kilometrów na północny zachód od Tarnowa. Początki dziejów tej miejscowości sięgają średniowiecza. Pierwsze wzmianki o wsi pochodzą z 1385 r., a parafia wymieniana jest w dokumentach w XV stuleciu. Istniał tutaj wówczas drewniany kościół pw. św. Małgorzaty, z obrazem Matki Boskiej otaczanym szczególną czcią. Kiedy na przełomie XVII i XVIII wieku wznoszono murowaną świątynię, wizerunek Matki Boskiej przeniesiono do nowego kościoła.

MUZEUM JANA WNĘKA W ODPORYSZOWIE, fot. M. Klag (MIK, 2009) CC BY SA 3.0

Słynący łaskami obraz sprawił, że Odporyszów stał się celem pielgrzymek i miejscem uroczystych odpustów. Jednak losy parafii i świątyni nie były łatwe. Kościół, od początku XVII w. filialny parafii w pobliskim Żabnie, był często zaniedbywany. Kiedy w 1849 r. probostwo w Żabnie objął ks. Stanisław Morgenstern, w odporyszowskiej świątyni nie było nawet orantów i kielichów. Za sprawą energicznego proboszcza odżył kult Matki Boskiej Odporyszowskiej, wyremontowano i wyposażono świątynię w potrzebne sprzęty, odnowiono mur przykościelny, a także podwyższono dzwonnicę. Po powrocie z pielgrzymki do Ziemi Świętej i Rzymu, którą ks. Morgenstern odbył na początku lat 50., postanowił on wzbogacić odporyszowski kościół na wzór widzianych miejsc pielgrzymkowych. Na ogłoszony przez niego konkurs na wykonanie rzeźb zgłosił się Jan Wnęk.

Ten rzeźbiarz samouk z pomocą kilku innych cieśli wykonał ponad 200 rzeźb do zaplanowanego przez ks. Morgensterna zespołu 52 kaplic. Przedstawiały one sceny z życia Chrystusa i Matki Bożej; wśród nich były kaplice ze stacjami Drogi Krzyżowej i Tajemnicami Różańcowymi. Także na przykościelnym murze znajdowały się płaskorzeźbione przedstawienia wezwań Litanii do Matki Bożej. Oprócz rzeźbienia miał Jan Wnęk jeszcze jedną pasję: marzył o tym, by latać. Zrealizował ją, budując na wzór skrzydeł ptaków lotnię o drewnianym szkielecie, na którym rozpięte było cienkie płótno zaimpregnowane olejem lnianym. Pierwsze próby odbywał na wzgórzach w Odporyszowie, później za pozwoleniem proboszcza startował z kościelnej wieży. Relacje o jego poczynaniach zamieścił nawet krakowski „Kalendarz Czecha” z 1867 r. Jednak jeden z lotów, w czerwcu 1869 r., zakończył się niefortunnym upadkiem, podczas którego Jan Wnęk doznał ciężkich obrażeń i zmarł.

Rzeźby autorstwa Wnęka pozostawały w zapomnieniu przez wiele lat. Dopiero w 1978 r. kustosz odporyszowskiego sanktuarium, ks. Henryk Chojnacki, umieścił je w wieży, chroniąc je tym samym przed zniszczeniem i kradzieżą. Jego idea stworzenia muzeum rzeźb Jana Wnęka doczekała się realizacji w 1991 r. Obok kościoła w Odporyszowie wzniesiono niewielki budynek, w którym znajdują się zachowane rzeźby Jana Wnęka. Część rzeźb posiada również Muzeum Etnograficzne w Krakowie oraz Muzeum Diecezjalne w Tarnowie.
Rzeźbione dzieła Wnęka można także zobaczyć w kaplicy św. Małgorzaty, na niewielkim wzgórzu na zachód od kościoła. Na tym miejscu wznosił się pierwszy kościół parafialny w Odporyszowie, noszący wezwanie św. Małgorzaty. Również po zachodniej stronie kościoła, w niewielkim akacjowym lasku znajduje się sześć kapliczek i krzyż, tworzące zespół Siedmiu Boleści Maryi. W murowanych kapliczkach, nakrytych wysokimi, dwuspadowymi daszkami umieszczone są płaskorzeźbione i polichromowane sceny ilustrujące pełne boleści momenty z życia Maryi (m.in. ucieczka do Egiptu, spotkanie z Jezusem w czasie Drogi Krzyżowej, zdjęcie ciała Chrystusa z krzyża). Krzyż i Pieta prawdopodobnie również są dziełem Jana Wnęka.

Odporyszowską świątynią i Muzeum Jana Wnęka opiekują się Księża Misjonarze ze zgromadzenia św. Wincentego à Paulo. Zostali oni tutaj sprowadzeni w 1905 r. i dzięki nim została reaktywowana w 1927 r. samodzielna parafia w Odporyszowie.

Odwiedzając Muzeum Jana Wnęka, warto wejść do kościoła. Ta barokowa świątynia ma niezwykle bogate i barwne wnętrze. W interesującym, architektonicznym ołtarzu głównym znajduje się słynący łaskami XVII-wieczny wizerunek Matki Boskiej ze św. Wojciechem i św. Stanisławem. W ścianę prezbiterium wmurowana jest tablica epitafijna ks. Morgensterna, od którego zaczęła się historia Jana Wnęka.

Tekst: B. Sanocka (2009)