Muzeum Jana Wnęka w Odporyszowie
Odporyszów położony jest na niewielkiej wyżynie, kilkadziesiąt kilometrów na północny zachód od Tarnowa. Początki dziejów tej miejscowości sięgają średniowiecza. Pierwsze wzmianki o wsi pochodzą z 1385 r., a parafia wymieniana jest w dokumentach w XV stuleciu. Istniał tutaj wówczas drewniany kościół pw. św. Małgorzaty, z obrazem Matki Boskiej otaczanym szczególną czcią. Kiedy na przełomie XVII i XVIII wieku wznoszono murowaną świątynię, wizerunek Matki Boskiej przeniesiono do nowego kościoła.
Słynący łaskami obraz sprawił, że Odporyszów stał się celem pielgrzymek i miejscem uroczystych odpustów. Jednak losy parafii i świątyni nie były łatwe. Kościół, od początku XVII w. filialny parafii w pobliskim Żabnie, był często zaniedbywany. Kiedy w 1849 r. probostwo w Żabnie objął ks. Stanisław Morgenstern, w odporyszowskiej świątyni nie było nawet orantów i kielichów. Za sprawą energicznego proboszcza odżył kult Matki Boskiej Odporyszowskiej, wyremontowano i wyposażono świątynię w potrzebne sprzęty, odnowiono mur przykościelny, a także podwyższono dzwonnicę. Po powrocie z pielgrzymki do Ziemi Świętej i Rzymu, którą ks. Morgenstern odbył na początku lat 50., postanowił on wzbogacić odporyszowski kościół na wzór widzianych miejsc pielgrzymkowych. Na ogłoszony przez niego konkurs na wykonanie rzeźb zgłosił się Jan Wnęk.
Ten rzeźbiarz samouk z pomocą kilku innych cieśli wykonał ponad 200 rzeźb do zaplanowanego przez ks. Morgensterna zespołu 52 kaplic. Przedstawiały one sceny z życia Chrystusa i Matki Bożej; wśród nich były kaplice ze stacjami Drogi Krzyżowej i Tajemnicami Różańcowymi. Także na przykościelnym murze znajdowały się płaskorzeźbione przedstawienia wezwań Litanii do Matki Bożej. Oprócz rzeźbienia miał Jan Wnęk jeszcze jedną pasję: marzył o tym, by latać. Zrealizował ją, budując na wzór skrzydeł ptaków lotnię o drewnianym szkielecie, na którym rozpięte było cienkie płótno zaimpregnowane olejem lnianym. Pierwsze próby odbywał na wzgórzach w Odporyszowie, później za pozwoleniem proboszcza startował z kościelnej wieży. Relacje o jego poczynaniach zamieścił nawet krakowski „Kalendarz Czecha” z 1867 r. Jednak jeden z lotów, w czerwcu 1869 r., zakończył się niefortunnym upadkiem, podczas którego Jan Wnęk doznał ciężkich obrażeń i zmarł.
Rzeźby autorstwa Wnęka pozostawały w zapomnieniu przez wiele lat. Dopiero w 1978 r. kustosz odporyszowskiego sanktuarium, ks. Henryk Chojnacki, umieścił je w wieży, chroniąc je tym samym przed zniszczeniem i kradzieżą. Jego idea stworzenia muzeum rzeźb Jana Wnęka doczekała się realizacji w 1991 r. Obok kościoła w Odporyszowie wzniesiono niewielki budynek, w którym znajdują się zachowane rzeźby Jana Wnęka. Część rzeźb posiada również Muzeum Etnograficzne w Krakowie oraz Muzeum Diecezjalne w Tarnowie.
Rzeźbione dzieła Wnęka można także zobaczyć w kaplicy św. Małgorzaty, na niewielkim wzgórzu na zachód od kościoła. Na tym miejscu wznosił się pierwszy kościół parafialny w Odporyszowie, noszący wezwanie św. Małgorzaty. Również po zachodniej stronie kościoła, w niewielkim akacjowym lasku znajduje się sześć kapliczek i krzyż, tworzące zespół Siedmiu Boleści Maryi. W murowanych kapliczkach, nakrytych wysokimi, dwuspadowymi daszkami umieszczone są płaskorzeźbione i polichromowane sceny ilustrujące pełne boleści momenty z życia Maryi (m.in. ucieczka do Egiptu, spotkanie z Jezusem w czasie Drogi Krzyżowej, zdjęcie ciała Chrystusa z krzyża). Krzyż i Pieta prawdopodobnie również są dziełem Jana Wnęka.
Odporyszowską świątynią i Muzeum Jana Wnęka opiekują się Księża Misjonarze ze zgromadzenia św. Wincentego à Paulo. Zostali oni tutaj sprowadzeni w 1905 r. i dzięki nim została reaktywowana w 1927 r. samodzielna parafia w Odporyszowie.
Odwiedzając Muzeum Jana Wnęka, warto wejść do kościoła. Ta barokowa świątynia ma niezwykle bogate i barwne wnętrze. W interesującym, architektonicznym ołtarzu głównym znajduje się słynący łaskami XVII-wieczny wizerunek Matki Boskiej ze św. Wojciechem i św. Stanisławem. W ścianę prezbiterium wmurowana jest tablica epitafijna ks. Morgensterna, od którego zaczęła się historia Jana Wnęka.
Tekst: B. Sanocka (2009)
Muzeum Jana Wnęka w Odporyszowie
Szlak Architektury Drewnianej – Małopolska
Autor : oprac. tekstów Bartłomiej Cisowski et al.
Wydawnictwo : Wyd. 2. – Kraków : Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego. Departament Promocji i Turystyki. Zespół ds. Turystyki, – 333, [5] s. : il. ; 23 cm., ISBN 978-83-60538-61-6
Miejsce wydania : Kraków, 2010
Szlak Architektury Drewnianej : mapa : 1 : 200 000
Autor: tekst na podst.: Szlak Architektury Drewnianej / T. Śledzikowski/
Wydawnictwo: Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego. Departament Środowiska i Rozwoju Wsi
Miejsce wydania: Kraków, 2004
Wersja cyfrowa publikacji:
Technicy i wynalazcy ludowi
Autor: Tadeusz Seweryn
Wydawnictwo: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza
Miejsce wydania: Warszawa, 1961
O pionierach polskiej myśli lotniczej
Autor: Edmund Jungowski
Wydawnictwo: Wydawnictwo Naukowo-Techniczne, wyd. 3
Miejsce wydania: Warszawa, 1967
Lotny bohater zapatrzony w gotyk
Autor: Małgorzata Skowrońska
Publikowany: Gazeta Wyborcza, 6 lutego 2009
Polski Ikar
Autor: Józef Grębosz
Publikowany: TEMI, 1978 (wrzesień), s. 5 (o Janie Wnęku)
Miejsca święte w Polsce łaskami i cudami słynące
Autor: Jan Korcz, Włodzimierz Świderski
Wydawnictwo: Wydawnictwo „Adam”, słowo wstępne Henryk Gulbinowicz
Miejsce wydania: Warszawa, 2001 (o kościele)
Pierwsze skrzydła
Autor: Eugeniusz Banaszczyk
Wydawnictwo: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej
Miejsce wydania: Warszawa, 1972
Etnoświątynia dumania
Autor: Małgorzata Skowrońska
Publikowany: Gazeta Wyborcza, 2 lutego 2009, s. 5 (dot.: wystawa rzeźb Jana Wnęka w ME w Krakowie)
Dąbrowa Tarnowska
Autor: Jerzy Rzeszuto
Wydawnictwo: Wydawnictwo „Kurier Dąbrowski”, (na s. 119-124: Ikar z Odporyszowa)
Miejsce wydania: Dąbrowa Tarnowska, 2003
Parafia Odporyszów. Zarys dziejów
Autor: Stanisław Kołodziej (ks.)
Wydawnictwo: Mała Poligrafia Redemptorystów
Miejsce wydania: Tuchów, 1995
Kto dał nam skrzydła
Autor: Adam Molenda
Publikowany: Dziennik Polski, 2 listopada 2002, nr 256, s. 31
Polski Ikar z Odporyszowa
Autor: Jan Umiński
Publikowany: Źródło, nr 21: 2001, s. 17
Ikar znad Dunajca
Autor: Aleksander Minorski
Wydawnictwo: Nasza Księgarnia
Miejsce wydania: Warszawa, 1970
Z dawnych lotów
Autor: Kazimierz Chorzewski
Wydawnictwo: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, wyd. 2
Miejsce wydania: Warszawa, 1979
Z dawnych lotów
Autor: Kazimierz Chorzewski
Wydawnictwo: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej
Miejsce wydania: Warszawa, 1975
Powiat dąbrowski
Autor: Hanna Lawera, Paweł Chojnowski, Artur Bata
Wydawnictwo: Apla
Miejsce wydania: Krosno, 2001
Zabytki urbanistyki i architektury województwa tarnowskiego
Autor: Andrzej Bronisław Krupiński
Wydawnictwo: Wydawnictwo PTTK „Kraj”
Miejsce wydania: Warszawa-Kraków, 1989
Katalog zabytków sztuki w Polsce : T. 1: Województwo Krakowskie, [1] Tekst, [2] Ilustracje
Red. : Jerzy Szablowski
Wydawnictwo : Państwowy Instytut Sztuki. Dział Inwentaryzacji Zabytków
Miejsce wydania : Warszawa, 1953
Szlak Architektury Drewnianej : Małopolska
Autor : Bartłomiej Cisowski, Marta Duda ; współpr. Paulina Wawrzak ; konsult. merytor. Tadeusz Śledzikowski ; red. map Aurelia Hołubowska
Wydawnictwo : Kraków : Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego. Departament Edukacji i Kultury. Zespół ds. Turystyki, – 295 s. : il., mapy ; 24 cm., ISBN 83-89283-52-2
Miejsce wydania : Kraków, 2005
Sztuka Ziemi Krakowskiej
Autor : Tadeusz Chrzanowski, Marian Kornecki
Wydawnictwo : Wydawnictwo Literackie, 743, [1] s. : il. ; 25 cm
Miejsce wydania : Kraków, 1982
Muzeum Jana Wnęka w Odporyszowie
Informacje praktyczne
Dostępność poza Dniami Dziedzictwa:
dostępny
Dane teleadresowe:
adres: Odporyszów 127, Żabno
gmina: Żabno
powiat: tarnowski
GPS: N: 50° 09′ 04″, E: 20° 54′ 46″
gospodarz: Parafia Oczyszczenia NMP w Odporyszowie
www: http://www.muzeum.diecezja.tarnow.pl/filie/odporyszow.pdf
e-mail: [email protected]
telefon: 14 645 69 84
Obiekty w pobliżu:
- Muzeum Diecezjalne w Tarnowie
- Katedra pw. Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Tarnowie
- Muzeum Etnograficzne w Tarnowie
- Wystawa „Panorama siedmiogrodzka” w Muzeum Okręgowym w Tarnowie
- Dwór w Łęgu Tarnowskim
- Synagoga i Dom Modlitwy w Dąbrowie Tarnowskiej
- Zagroda Felicji Curyłowej w Zalipiu