zabytek
Fotografie
Ładuję zdjęcia z serwisu Flickr
Kościół i klasztor Pijarów w Krakowie, fot. K. Schubert MIK 2020
Niewielka miejscowość Wysocice położona jest na północ od Krakowa, nad rzeką Dłubnią. W początkach swych dziejów należała ona do sławnego rodu Odrowążów, który już w połowie XII w. władał miejscowościami leżącymi w dolinie Dłubni. Pozostawili po sobie wiele wspaniałych fundacji, jak chociażby klasztor Norbertanek w pobliskich Imbramowicach. Zapewne i kościół w Wysocicach powstał dzięki ich patronatowi.
Na skraju wzniesienia, otoczony murem i wysokimi drzewami od stuleci stoi niewielki, kamienny kościół. Zarówno kształt świątyni, jak i wnętrze pozostały prawie niezmienione od czasów budowy. Powstała ona najprawdopodobniej w na początku XIII w. jako fundacja rycerska, o znaczeniu również obronnym. Wysocice nie były siedzibą parafii; pierwsze zapiski o istniejącej tu parafii pochodzą z 1325 r. Dziesięć lat później umieszczono tutaj siedzibę dekanatu, który funkcjonował w Wysocicach do 1450 r.
Jeszcze w 2. połowie XV w. zamieszkiwali we wsi potomkowie Odrowążów opiekujący się kościołem. Jednak około 1565 r. dobra wysocickie zakupił Jan Płaza z Mstyczowa, który oddał kościół protestantom. Zamieniona w zbór świątynia została pozbawiona wszelkich ozdób – ołtarzy i obrazów – a wnętrze pobielono. Dopiero po 1613 r., kiedy właścicielką Wysocic stała się Elżbieta Wołłowiczowa, kościół po remoncie wrócił do katolików. W kolejnych stuleciach świątynia przechodziła tylko niewielkie zmiany, m.in. dobudowano murowaną kruchtę przy głównym wejściu od strony południowej i zakrystię od północy, przebudowano sklepienie apsydy oraz zmieniono pokrycie dachu. Wnętrze zaś wzbogaciło się o nowe wyposażenie.
Romański kościół w Wysocicach wzniesiono z ciosów wapienia, a detale architektoniczne i rzeźbiarskie wykonano z piaskowca. Jest on niewielką, jednonawową budowlą z wysoką, czworoboczną wieżą od strony zachodniej oraz prezbiterium skierowanym na wschód, zamkniętym półkolistą apsydą. Masywna wieża o charakterze obronnym dostępna jest tylko z wnętrza kościoła. W górnej części wieży znajdują się podwójne, rozdzielone kolumienką i półkoliście zamknięte okienka – biforia. Oglądając kościół z zewnątrz, trzeba przyjrzeć się wschodniej ścianie, gdzie znajduje się rzeźbiona postać tronującej Matki Boskiej z Dzieciątkiem, pochodząca z początku XIII w.
Wejście do świątyni prowadzi przez kruchtę po stronie południowej. Wewnątrz nawy warto przyjrzeć się wmurowanemu nad drzwiami kruchty rzeźbionemu tympanonowi o wykroju trójliścia. Przedstawiony jest tutaj siedzący na tronie Chrystus, ze stopami na fantastycznych potworach. Po prawej stronie ukazano scenę Narodzenia, a po lewej dwóch klęczących biskupów. Jednym z nich jest św. Norbert, założyciel zakonu Norbertanów. Można przypuszczać, że ten tympanon był przeznaczony dla pobliskiego kościoła Norbertanek w Imbramowicach.
Niezwykle interesującym miejscem jest empora, znajdująca się na drugiej kondygnacji wieży. Wybrzuszona półkoliście do wnętrza nawy, do której można wejść wąskimi schodkami umieszczonymi w grubości ściany północnej. Wewnątrz empory, na posadzce pozostały ślady istniejącego tutaj niegdyś ołtarza. Przy nim zapewne w dawnych wiekach gromadziła się rodzina władającego Wysocicami rycerza.
Najstarszym obiektem wyposażenia kościoła, który przetrwał czas, kiedy świątynia była zamieniona w protestancki zbór, jest późnogotycka ambona z około 1500 r. Pozostałe elementy są późniejsze. Barokowy ołtarz główny wykonany ze stiuku powstał w XVII w. W nim znajduje się również XVII-wieczny obraz Matki Bożej. Ołtarz boczny o formach późnorenesansowych, z obrazem św. Anny Samotrzeć jest dziełem warsztatu krakowskiego. Także w XVII stuleciu wzniesiono chór muzyczny i wyposażono go w organy. Stojący tu obecnie instrument zainstalowano w 1870 r.
Wracając do początków powstania wysocickiej świątyni, trzeba wspomnieć o odkrytych w latach 50. XX w. we wnętrzu fragmentach średniowiecznej polichromii. Być może romański kościół w Wysocicach kryje w sobie jeszcze kilka tajemnic.
Skrzydła ołtarzowe z kościoła parafialnego w Wysocicach
Autor: Janina Dzik
Publikowany: Nasza Przeszłość, T. 91 : 1999, s. 207 – 239
Dekanat miechowski. (tytuł dodatkowy : Monografia dekanatu miechowskiego)
Autor: (ks.) Jan Wiśniewski
Wydawnictwo: Wydawnictwo JEDNOŚĆ, (reprint: Druk. i Lit. Jan Kanty Trzebiński, Radom, 1917), [7], 335, [1] s., [7] k.tabl. : il. ; 21 cm
Miejsce wydania: Kielce, 2000
Wersja cyfrowa publikacji
Dekanat miechowski
Autor: Jan Wiśniewski
Wydawnictwo: Jan Kanty Trzebiński
Miejsce wydania: Radom, 1917
Wersja cyfrowa publikacji
Kościół św. Mikołaja w Wysocicach. Ze studiów nad architekturą i rzeźbą romańską w Polsce
Autor: Tadeusz Dobrowolski
Wydawnictwo: Wydawnictwo Zakładu Architektury Polskiej i Historii Sztuki Politechniki Warszawskiej
Miejsce wydania: Warszawa, 1931
Wersja cyfrowa publikacji
Starodruk z Wysocic i Piotrkowczykowie, Drukarze Ich Królewskich Mości
Autor: Dorota Chojnacka
Publikowany: Małopolska. Regiony- Regionalizmy- Małe Ojczyzny, T. 12, red. Edward Chudziński, wyd. Małopolski Związek Regionalnych Towarzystw Kultury, Wojewódzka Biblioteka Publiczna w Krakowie, Kraków, 2010, s. 141-158
Romańskie kościoły z emporami zachodnimi na obszarze Polski, Czech i Węgier
Autor: Andrzej Tomaszewski
Wydawnictwo: Ossolineum
Miejsce wydania: Wrocław, 1974
Dzieje budownictwa i architektury na ziemiach Polski, t. 1
Autor: Witold Krassowski
Wydawnictwo: Arkady
Miejsce wydania: Warszawa, 1989
Sztuka sakralna
Autor: Marian Kornecki
Wydawnictwo: Zarząd Zespołu Jurajskich Parków Krajobrazowych w Krakowie (Seria: Natura i Kultura w Krajobrazie Jury)
Miejsce wydania: Kraków, 1993
Małopolska południowo– zachodnia. Przewodnik
Autor: Norbert Orliński, Julian Zinkow
Wydawnictwo: Sport i Turystyka
Miejsce wydania: Warszawa, 1991
Sztuka romańska w Polsce
Autor: Zygmunt Świechowski
Wydawnictwo: Arkady
Miejsce wydania: Warszawa, 1983
Sztuka romańska w Polsce
Autor: Zygmunt Świechowski
Wydawnictwo: Arkady
Miejsce wydania: Warszawa, 1990
Architektura romańska w Polsce
Autor: Zygmunt Świechowski
Wydawnictwo: DiG, Stowarzyszenia Patria Polonorum, druk: Drukarnia Wydawnictw Naukowych SA w Łodzi
Miejsce wydania: Warszawa, 2000
Sztuka polska przedromańska i romańska do schyłku XIII wieku
Autor: Aleksander Gieysztor
Wydawnictwo: Państwowe Wydawnictwo Naukowe (Seria: Dzieje sztuki polskiej, t. 1, red. Michał Walicki)
Miejsce wydania: Warszawa, 1971
Pomniki sztuki w Polsce, T.1 : Małopolska
Autor : Zygmunt Jerzy Łoziński
Wydawnictwo : Arkady- XXVII, 489 s., 3 mapy luz. : fot., pl., rys. ; 20 cm
Miejsce wydania : Warszawa, 1985
Sztuka w Polsce Piastów i Jagiellonów. Zarys dziejów
Autor: Tadeusz Chrzanowski
Wydawnictwo: Wydawnictwo Naukowe PWN
Miejsce wydania: Warszawa, 1993
Sztuka obronna
Autor: Janusz Bogdanowski
Wydawnictwo: nakładem Zarządu Jurajskich Parków Krajobrazowych w Krakowie, Druk: DEKA-K raków, Seria: Natura i Kultura w krajobrazie Jury, t. 2
Miejsce wydania: Kraków, 1993
Sztuka Ziemi Krakowskiej
Autor : Tadeusz Chrzanowski, Marian Kornecki
Wydawnictwo : Wydawnictwo Literackie, 743, [1] s. : il. ; 25 cm
Miejsce wydania : Kraków, 1982
Sztuka obronna, Seria: Natura i Kultura w krajobrazie Jury, t. 2 wyd. nakładem Zarządu Jurajskich Parków Krajobrazowych w Krakowie, Druk: DEKA – Kraków
Autor: Janusz Bogdanowski
Wydawnictwo: nakładem Zarządu Jurajskich Parków Krajobrazowych w Krakowie, Druk: DEKA – Kraków
Miejsce wydania: Kraków, 1993
ograniczona dostępność
adres: Wysocice 58, Gołcza
gmina: Gołcza
powiat: miechowski
GPS: N: 50° 17' 1", E: 19° 55' 22"
gospodarz: Parafia pw. św. Mikołaja w Wysocicach
telefon: 12 389 94 42