przeskocz do treści

Kościół i klasztor Pijarów w Krakowie, fot. K. Schubert MIK 2020

Technika i przemysł

Browar Goetz-Okocimskich w Brzesku
BROWAR GOETZ-OKOCIMSKICH W BRZESKU, fot. M. Klag (MIK, 2005) CC BY SA 3.0

Przybyły ze Szwabii w 1845 r. piwowar Jan Ewangelista Goetz założył w Brzesku niewielki browar. Z czasem stał się on potężnym przedsiębiorstwem, a jego właściciel znanym przemysłowcem, właścicielem ziemskim i działaczem charytatywnym.

Centrum Administracyjne Mittal Steel Poland Oddział w Krakowie
CENTRUM ADMINISTRACYJNE MITTAL STEEL POLAND ODDZIAŁ W KRAKOWIE, fot. M. Klag (MIK, 2005) CC BY SA 3.0

W latach 1949-1950 na wschód od Krakowa zostało wytyczone nowe, niezależne miasto przemysłowe nazwane Nową Hutą. 23 czerwca 1949 r. na polach mogilskich rozpoczęto budowę pierwszego bloku.

Centrum Szkła i Ceramiki w Krakowie
CENTRUM SZKŁA I CERAMIKI W KRAKOWIE, fot. J. Nowostawska-Gyalókay (MIK, 2015) CC BY SA 3.0

Położone na prawym brzegu Wisły Zabłocie już w średniowieczu odgrywało ważną rolę w życiu gospodarczym Krakowa. Działały tu kamieniołomy dostarczające wapień, cegielnie i port rzeczny – ważny punkt na trasie handlu wielicką solą. Szczególny rozwój Zabłocia przypadł na okres dwudziestolecia międzywojennego, gdy tereny te stały się przemysłowym zapleczem Krakowa. Funkcjonowały tu fabryki związane z przemysłem

Droga żelazna nr 103 – stacja w Regulicach

Do niewielkich Regulic, położonych urokliwie na terenie Garbu Tenczyńskiego, „wielki świat” zapukał po raz pierwszy w 1883 roku. Krakowscy urzędnicy poważnie rozważali wykorzystanie tamtejszych źródeł do zasilenia miejskich wodociągów. Wtedy jednak skończyło się na planach i dopiero kilkanaście lat później na scenę wkroczyło inne przedsięwzięcie, które stało się motorem napędowym rozwoju miejscowości. Nowo utworzona linia

Fabryka Lokomotyw „Fablok” w Chrzanowie

Powstanie w 1919 roku Pierwszej Fabryki Lokomotyw w Polsce „Fablok” w Chrzanowie było przełomową inwestycją nie tylko dla Chrzanowa, ale i w skali całej II RP. Kolej stanowiła krwiobieg nowo odrodzonego państwa polskiego – była kluczowym środkiem transportu pasażerskiego i towarowego, a także motorem napędowym rozwoju przemysłu. Po odzyskaniu niepodległości na terenach dawnych trzech zaborów

Fort nr 44 Tonie w Krakowie
FORT NR 44 TONIE W KRAKOWIE, fot. J. Nowostawska-Gyalókay (MIK, 2013) CC BY SA 3.0

Fort opancerzony nr 44 „Tonie” należy do zewnętrznego, 57-kilometrowego pierścienia umocnień stałych dawnej Twierdzy Kraków. Jest najniezwyklejszym pośród ponad stu zachowanych budowli obronnych twierdzy, co wynika z tego, że był realizowany w dwóch epokach historii sztuki fortyfikacyjnej. Powstał jako jedno z dzieł typowych w Krakowie i w Europie, w latach 1881–1884, tj. w epoce fortów

Kompleks wodociągów na Bielanach w Krakowie
KOMPLEKS WODOCIĄGÓW NA BIELANACH W KRAKOWIE, fot. M. Klag (MIK, 2004) CC BY SA 3.0

Zespół budynków i urządzeń technicznych wodociągów miejskich „Bielany” usytuowany jest u podnóża Srebrnej Góry, po wschodniej stronie klasztoru Kamedułów. Zajmuje on niewielką działkę po północnej stronie ulicy Księcia Józefa oraz duży, rozciągający się wzdłuż Wisły teren po stronie południowej.

Muzeum Drogownictwa w Szczucinie

Szczucin istniał jako wieś rycerska już na początku XIV w. Między XIV a XVI w. należał on do Pacanowskich herbu Jelita, później do Stradomskich (XVI-XVIII w.), a w XIX w. do Hussarzewskich i Lubomirskich.

Tartak i folusz w Orawskim Parku Etnograficznym w Zubrzycy Górnej
TARTAK I FOLUSZ W ORAWSKIM PARKU ETNOGRAFICZNYM W ZUBRZYCY GÓRNEJ, fot. R. Ciok (Muzeum Orawski Park Etnograficzny) ©

W Orawskim Parku Etnograficznym w Zubrzycy Górnej prezentowana jest kultura materialna górali orawskich. Oprócz charakterystycznych dla tego regionu budynków mieszkalnych czy obiektów sakralnych w skansenie można obejrzeć także dwa zabytki techniki: tartak i folusz, które znajdują się przy potoku. Na początku XX w., w Zarębku Niżnim, przysiółku gorczańskiej wsi Łopuszna, przy potoku Łopuszanka, bracia Józef

Zagroda Maziarska w Łosiu
ZAGRODA MAZIARSKA W ŁOSIU, fot. Muzeum Dwory Karwacjanów i Gładyszów w Gorlicach ©

W Łosiu mówi się, że „jak Łosie Łosiem, zawsze tu ludzie handlowali”. Do połowy XIX w. głównie mazią drzewną i dziegciem, które pozyskiwali, wypalając drewno. Później produktami pochodzenia naftowego: mazią, smarami technicznymi, olejem i naftą. Maź, zarówno ta uzyskiwana z drewna, jak i ta z ropy, służyła przede wszystkim do smarowania osi wozów. Naoliwiano nimi

Zespół dawnej zajezdni tramwajowej w Krakowie
ZESPÓŁ DAWNEJ ZAJEZDNI TRAMWAJOWEJ W KRAKOWIE, fot. K. Fidyk (MIK, 2008) CC BY SA 3.0

Krakowska zajezdnia tramwajowa powstała na peryferiach miasta, na pustkach nadwiślańskich przy ulicy św. Wawrzyńca, w sąsiedztwie gazowni. W 1882 roku powstały pierwsze budynki: wozownia, stajnia i szpital koński – był to bowiem tramwaj konny. W 1900 roku według projektu Karola Knaussa zbudowano wielofunkcyjny kompleks wozowni tramwaju elektrycznego wąskotorowego, hali warsztatowej oraz zakładowej elektrowni prądu stałego.

Zespół elektrowni miejskiej w Krakowie
ZESPÓŁ ELEKTROWNI MIEJSKIEJ W KRAKOWIE, fot. K. Kobylarczyk (2012) CC BY SA 3.0

Pierwsze krakowskie eksperymenty z oświetleniem elektrycznym przypadły na koniec XIX wieku. W 1880 roku miasto przywitało cesarza Franciszka Józefa iluminacją elektrycznych lamp łukowych, a w 1885 roku światło rozbłysło w budynku magistratu. Początkowe bardziej lub mniej udane doświadczenia z wprowadzaniem oświetlenia elektrycznego doprowadziły do ogromnego zainteresowania tematem. Niebawem niemal każdą ważniejszą restaurację, hotel, zamożne mieszkanie

Zespół gazowni miejskiej w Krakowie
ZESPÓŁ GAZOWNI MIEJSKIEJ W KRAKOWIE, fot. J. Nowostawska-Gyalókay (MIK, 2012) CC BY SA 3.0

Pierwsze oświetlenie uliczne w Krakowie pojawiło się dopiero w XIX wieku, najpierw były to lampy oliwne, później naftowe. W 1830 roku Kraków – jako pierwsze z polskich miast – rozświetliły lampy gazowe, jednak był to na razie jedynie eksperyment. Jego powodzenie spowodowało, że miasto zapragnęło wybudować własną gazownię, na Kazimierzu. Jednak z powodu braku odpowiedniego

Zespół Tarnowskich Wodociągów
ZESPÓŁ TARNOWSKICH WODOCIĄGÓW (przepompownia w Świerczkowie), fot. J. Nowostawska-Gyalókay (MIK, 2013) CC BY SA 3.0

W starożytności miasta lokowano zazwyczaj w bezpośredniej bliskości źródeł wody. Zdarzało się, że nie było to możliwe, wtedy konieczne stawało się transportowanie wody za pomocą akweduktu do publicznych fontann, łaźni, a czasem domów zamożnych ludzi. Dostarczanie czystej wody łączyło się z koniecznością odprowadzania ścieków. Wykorzystywano do tego siłę grawitacji. Udowodniono, że w niektórych domach w

MAŁOPOLSKI INSTYTUT KULTURY W KRAKOWIE, ul. 28 Lipca 1943 17c, 30-233 Kraków, tel.: +48 12 422 18 84, 631 30 70, 631 31 75, NIP: 675 000 44 88 | Projekt i wykonanie | Polityka prywatności | Jeśli nie oznaczono inaczej, wszystkie materiały na stronie są dostępne na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0. Pewne prawa zastrzeżone na rzecz Małopolskiego Instytutu Kultury.