przeskocz do treści
Małopolskie Dni Dziedzictwa Kulturowego

Kościół i klasztor Pijarów w Krakowie, fot. K. Schubert MIK 2020

Małopolski Instytut Kultury w Krakowie

zabytek

Fotografie

Ładuję zdjęcia z serwisu Flickr

zobacz cały album

Kategorie

III edycja 2001 Układy urbanistyczne

Tagi

Data publikacji: 10 października 2010

Szałasy na Polanie Podkólna w Jurgowie

Jurgów jest położony na południowo-zachodnim krańcu polskiego Spisza, nad rzeką Białką i należy do gminy Bukowina Tatrzańska. Jak podaje tradycja, nazwa wsi założonej w 1546 r. przez pasterzy wołoskich wywodzi się od imienia sołtysa Jurko. Udokumentowana wzmianka o Jurgowie pochodzi z 1589 r., kiedy Olbracht Łaski sprzedał Jerzemu Horwathowi z Paloczy dobra klucza dunajeckiego. W 1769 r. polska część Spisza została włączona do monarchii austriackiej, a w 1920 r. czternaście wsi Zamagórza Południowego – w tym Jurgów – zostało przyznanych Polsce przez konferencję Rady Ambasadorów. W okresie II wojny światowej Spisz znalazł się w granicach Słowacji; w 1945 r. wspomniane czternaście wsi powróciło w granice Polski.

SZAŁASY NA POLANIE PODKÓLNA W JURGOWIE, fot. M. Klag (MIK, 2001) CC BY SA 3.0

Znajdujący się w Jurgowie zespół szałasów i szop na Polanie Podokólne jest przykładem unikatowej zabudowy pasterskiej, jaka występowała na terenie Tatr i Podtatrza. Szałasy tworzą tzw. wieś letnią, nazywaną inaczej osadą biedniacką. Jest ona największą z zachowanych tego typu osad. Na Polanie Podkólne znajduje się ponad pięćdziesiąt obiektów. Usytuowane są one w czterech rzędach, rozciągających się z północy na południe. Od strony zachodniej polanę otaczają tereny rolne, oddzielając miejsca wypasu od lasu i łąk. Szałasy są bardzo rzadko wykorzystywane przez pasterzy zgodnie z ich pierwotnym przeznaczeniem, lecz stanowią niezwykłą atrakcję turystyczną.

Pasterze jurgowscy użytkowali Polanę Podkólne od ok. 1880 r. Wcześniej wypasali owce na terenach Jaworzyny Spiskiej. Jednak w 1879 r. pruski książę Chrystian Hohenlohe wykupił obszar Jaworzyny z zamiarem komasacji gruntów i urządzenia tam nowoczesnych obszarów łowieckich. Górale z Jurgowa, Rzepisk i Czarnej Góry utracili prawo wypasu owiec na tych terenach, ale w zamian przyznano im pastwiska na Polanie Podokólne. Wtedy przeniesiono tu z ok. dziewięćdziesięciu polan jaworzyńskich budynki mieszkalno-gospodarcze i gospodarcze. Na Polanie z czasem powstawały również nowe budynki, jednak większość pasterskiej zabudowy już nie istnieje.

Aby obejrzeć jurgowską zagrodę warto zajrzeć do domu nr 215, gdzie mieści się Muzeum Kultury Ludowej Spisza – filia Muzeum Tatrzańskiego w Zakopanem. W wybudowanej w 1861 r. chałupie prezentowana jest ekspozycja „Gospodarstwo spiskie z przełomu XIX i XX w.”.

Tekst: B. Sanocka (2008)

Szałasy na Polanie Podkólna w Jurgowie

Szlak Architektury Drewnianej – Małopolska
Autor : oprac. tekstów Bartłomiej Cisowski et al.
Wydawnictwo : Wyd. 2. – Kraków : Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego. Departament Promocji i Turystyki. Zespół ds. Turystyki, – 333, [5] s. : il. ; 23 cm., ISBN 978-83-60538-61-6
Miejsce wydania : Kraków,  2010

Szlak Architektury Drewnianej : mapa : 1 : 200 000
Autor: tekst na podst.: Szlak Architektury Drewnianej / T. Śledzikowski/
Wydawnictwo: Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego. Departament Środowiska i Rozwoju Wsi
Miejsce wydania: Kraków, 2004
Wersja cyfrowa publikacji:
Orawą… Podhalem… Spiszem… : gawęda krajoznawcza
Autor : Jerzy Młodziejowski
Wydawnictwo : „Sport i Turystyka”, druk : Drukarnia Wydawnicza : Kraków, wyd. I, 245, [3]., [16] s. tabl. kolor. : il., 1 faks., fot., nuty, portr. ; 25 cm
Miejsce wydania : Warszawa, 1983

7 [siedem] dni w Bukowinie Tatrzańskiej: przewodnik turystyczny
Autor: Zbigniew Ładygin
Wydawnictwo: PTTK „Kraj”
Miejsce wydania: Warszawa, Kraków, 1984

Muzeologiczna ochrona krajobrazu kultury na Podhalu, Spiszu i Orawie
Autor: Tadeusz Szczepanek
Publikowany: Rocznik Podhalański, nr 2, R. 1979, s. 5-19

Co z dawnych czasów
Autor: Janina Datko
Publikowany: Poznaj swój kraj, nr 1, R. 1984, t. 27, s. 22-23

Zabytki Spisza
Autor: Tadeusz M. Trajdos
Publikowany: Poznaj swój kraj, R. 27: 1984, nr 1, s. 12-17

Spisz. Od Pienin po Raj
Autor: Anna Nacher, Marek Styczyński, Bartłomiej Cisowski
Wydawnictwo: Bezdroża
Miejsce wydania: Kraków, 2004

Polski Spisz
Autor: Stanisław Figiel
Wydawnictwo: PTTK „Kraj”
Miejsce wydania: Warszawa, 1997

Muzealnictwo skansenowskie na Podhalu
Autor: Tadeusz Szczepanek
Publikowany: Muzea skansenowskie w Polsce, red. Franciszek Midura, wyd. Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne- Oddział w Poznaniu, Poznań, 1979, s. 162-170

Drogami skalnej ziemi : Podtatrzańska włóczęga krajoznawcza
Autor : Hanna Pieńkowska, Tadeusz Staich
Wydawnictwo : Wydawnictwo Literackie, – 569, [2] s., [4] k. tabl. : il., mapy ; 26 cm
Miejsce wydania : Kraków, 1956

W zgodzie z naturą, historią i duchem czasu (O ochronie zabytków na Podtatrzu)
Autor: Teresa Jabłońska, Zbigniew Moździerz
Publikowany: Rocznik Podhalański , nr 13, R. IV: 1987, s. 357-401

Przewodnik po Podhalu, Spiszu, Orawie i Północnej Słowacji
Autor: Jan Reychman
Wydawnictwo: Główna Księgarnia Wojskowa
Miejsce wydania: Warszawa, 1937

Ilustrowany przewodnik po Spiszu, Orawie, Liptowie i Czadeckiem
Autor: Mieczysław Orłowicz
Wydawnictwo: wydano staraniem Komitetu Narodowego Obrony Spisza, Orawy i Podhala
Miejsce wydania: Lwów-Warszawa, 1921

Katalog zabytków sztuki w Polsce : T. 1: Województwo Krakowskie, [1] Tekst, [2] Ilustracje
Red. : Jerzy Szablowski
Wydawnictwo : Państwowy Instytut Sztuki. Dział Inwentaryzacji Zabytków
Miejsce wydania : Warszawa, 1953

Szlak Architektury Drewnianej : Małopolska

Autor : Bartłomiej Cisowski, Marta Duda ; współpr. Paulina Wawrzak ; konsult. merytor. Tadeusz Śledzikowski ; red. map Aurelia Hołubowska
Wydawnictwo : Kraków : Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego. Departament Edukacji i Kultury. Zespół ds. Turystyki,  – 295 s. : il., mapy ; 24 cm., ISBN 83-89283-52-2
Miejsce wydania : Kraków, 2005

Małopolskie muzea na wolnym powietrzu: architektura drewniana
Autor: Joanna Hołda et al. (tekst)
Wydawnictwo: Departament Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Turystyki Urzędu Marszałkowskiego Woj. Małopolskiego
Miejsce wydania: Kraków, 2008

Sztuka Ziemi Krakowskiej
Autor : Tadeusz Chrzanowski, Marian Kornecki
Wydawnictwo : Wydawnictwo Literackie, 743, [1] s. : il. ; 25 cm
Miejsce wydania : Kraków, 1982

zabytek

Fotografie

Ładuję zdjęcia z serwisu Flickr

zobacz cały album

Kategorie

III edycja 2001 Układy urbanistyczne

Tagi

Data publikacji: 10 października 2010

MAŁOPOLSKI INSTYTUT KULTURY W KRAKOWIE, ul. 28 Lipca 1943 17c, 30-233 Kraków, tel.: +48 12 422 18 84, 631 30 70, 631 31 75, NIP: 675 000 44 88 | Projekt i wykonanie | Polityka prywatności | Jeśli nie oznaczono inaczej, wszystkie materiały na stronie są dostępne na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0. Pewne prawa zastrzeżone na rzecz Małopolskiego Instytutu Kultury.