Pałac Starzeńskich w Płazie
Na zespół pałacowo-parkowy w Płazie składa się kilka elementów zabudowy: zlokalizowany w północnej części założenia wielokrotnie przekształcany pałac, budynki gospodarcze (najstarsze powstały w poł. XIX w.), ogrodzenie z bramami i oczywiście malowniczy park. Prawdopodobnie dwór istniał w tym miejscu już w XVI wieku. W XVIII stuleciu został przebudowany na rezydencję barokową.
W 1898 roku pałac zakupił hrabia Adam Starzeński i aż do 1945 roku stanowił on siedzibę rodową Starzeńskich. W latach 1900–1901 pałac przebudowano według projektu architekta, Zygmunta Hendla. Budowla nabrała cech neobarokowych, z parterowej zmieniła się w dwukondygnacyjną z mansardowym dachem, facjatami, kaskadowymi schodami w częściach bocznych, pośrodku zaś znajduje się czterokondygnacyjny ryzalit zwieńczony belwederem. W elewacji północnej znajdują się dwie wieżyczki. Wnętrze jednej z nich, z oryginalną stolarką, będzie można zobaczyć podczas Dni Dziedzictwa, podobnie jak dawny hol, obecnie podzielony na trzy pomieszczenia, w którym zachowała się dawna posadzka ceramiczna, fragment barokowego drewnianego stropu oraz, u drzwi wejściowych, klamki w kształcie smoków.
Park został założony najprawdopodobniej w XVIII wieku jako kompozycja barokowa, jego pozostałością jest widoczny wciąż podjazd oraz aleje dojazdowe: jesionowa i klonowa. W XIX wieku zmieniono kompozycję ogrodu, zasadzono nowe gatunki roślin, jak tulipanowiec amerykański, cis czy modrzew japoński. Warto przyjrzeć się zabytkowym bramom i murowi, który malowniczo okala ogród. W 1954 roku pałac został przystosowany do pełnienia funkcji Domu Pomocy Społecznej, którą pełni do dziś.
Autor: Joanna Nowostawska-Gyalókay, Małopolski Instytut Kultury w Krakowie (2013)
Pałac Starzeńskich w Płazie
Bieda B., Płaza… Wspomnienia Józefa Koryczana, http://www.plaza.neostrada.pl/n_koryczan_bieda.html (dostęp: 20 grudnia 2012).
Krasnowolski B., Chrzanów. Studia z dziejów miasta i regionu do roku 1939, Chrzanów 1998.
„Miesięcznik Heraldyczny” 1908, t. 1–3.
Ornatowski M., Wspomnienia hrabiny, „Przełom” 2006, nr 49.
Polski Słownik Biograficzny, Kraków, t. IV: 1938, t. IX: 1961.
Restauracja pałacu w Płazie, „Architekt” 1905, z. 9.
Skalny Ł., Historia Krzeszowic. Okres międzywojenny, Kraków 2004.
Stabro S., Małe ojczyzny Emila Zegadłowicza. W 110. rocznicę urodzin pisarza, „Wadoviana. Przegląd Historyczno-Kulturalny” 2000, nr 4.
Wegenke E., Muzeum w Gorzeniu, „Wadoviana. Przegląd Historyczno- -Kulturalny” 2000, nr 4.
Wójcik M., Pan na Gorzeniu. Życie i twórczość Emila Zegadłowicza, Kielce 2005.
Zinkow J., Krzeszowice i okolice, Warszawa–Kraków 1988.
Pałac Starzeńskich w Płazie
Informacje praktyczne
Dostępność poza Dniami Dziedzictwa:
niedostępny
Lokalizacja:
miejscowość: Płaza
gmina: Chrzanów
powiat: chrzanowski
Obiekty w pobliżu:
- Dwór z Drogini w Nadwiślańskim Parku Etnograficznym w Wygiełzowie
- Nadwiślański Park Etnograficzny w Wygiełzowie
- Zagroda ze Staniątek w Nadwiślańskim Parku Etnograficznym w Wygiełzowie
- Kolonia robotnicza i fabryka Bata w Chełmku
- Kościół i klasztor pw. Stygmatów św. Franciszka z Asyżu oo. Bernardynów w Alwerni
- Muzeum Pożarnictwa w Alwerni
- Piec kręgowy w Płazie
- Zespół zabudowań podworskich w Bobrku
- Droga żelazna nr 103 – stacja w Regulicach
- Fabryka Lokomotyw „Fablok” w Chrzanowie