W latach 1503-1505 biskup płocki Erazm Ciołek (1474-1522) zbudował w miejscu dwóch XIV-wiecznych kanonii okazały pałac. Biskup był sekretarzem Aleksandra Jagiellończyka, humanistą i dyplomatą. Budowę prowadził ten sam warsztat, który równocześnie wznosił pierwszą część renesansowego zamku królewskiego na Wawelu. Zatrudnieni w nim byli zarówno architekci włoscy, jak i niemieccy, dlatego architektura pałacu łączy w sobie elementy budownictwa późnogotyckiego, jak krystaliczne kolumny sieni, z czysto renesansowymi. Do tych ostatnich należy przede wszystkim portal wejściowy wykonany według wzorców florenckich.

PAŁAC BISKUPA ERAZMA CIOŁKA W KRAKOWIE, fot. M. Klag (MIK, 2007) CC BY SA 3.0

W ciągu XVI w. pałac rozbudowano – powstały oficyny. Później budowla podzieliła losy Krakowa, dla którego 2. poł. XVII i początek XVIII w. były czasem zastoju spowodowanego wojnami i epidemiami. Pałac odzyskał świetność w 1. poł. XVIII w.: odnowiono fasadę, a reprezentacyjne sale pierwszego piętra zostały pokryte iluzjonistycznymi freskami.

W 1805 r. pałac przeszedł na własność rządu austriackiego i od tego czasu mieściły się tu różne urzędy. W 1837 r. pożar zniszczył część oficyny tylnej, co było powodem podjęcia prac remontowych. Przeprowadzono je w latach 1839-1841, w rezultacie zniekształcając pierwotną architekturę pałacu. W 2. poł. XIX i w XX w. pałac poddawano kilkakrotnie doraźnym naprawom, jednak nie zapobiegły one degradacji budowli.

W 1996 r. pałac stał się własnością Muzeum Narodowego w Krakowie, a w 1999 r. rozpoczęła się jego kompleksowa konserwacja, prowadzona dzięki środkom udzielonym przez Społeczny Komitet Odnowy Zabytków Krakowa. Program konserwatorski był ukierunkowany na przywrócenie pałacowi pierwotnej formy z czasów jego świetności, a zarazem na przystosowanie go do nowej funkcji muzealnej. Prace zakończyły się w 2006 r., a w październiku 2007 r. otwarto dwie stałe galerie muzealne. Na pierwszym piętrze mieści się wystawa Sztuka dawnej Polski. XII-XVIII wiek, prezentująca najlepsze zbiory Muzeum Narodowego z okresu średniowiecza, renesansu i baroku, natomiast na parterze znajduje się ekspozycja znakomitej kolekcji ikon z ziem południowo-wschodnich dawnej Rzeczypospolitej.

Tekst: T. Zaucha (2007)